
Ο Όσιος Θεοφύλακτος καταγόταν από την Ανατολή και έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορος Λέοντος του Δ’. Λόγω της μεγάλης του παιδείας και προς συνέχιση των σπουδών του ήλθε στην Κωνσταντινούπολη, όπου γρήγορα απέκτησε φήμη σοφού ανθρώπου.
Όταν το έτος 784 μ.Χ. εξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Ταράσιος, ο Όσιος Θεοφύλακτος, απεστάλει σε κάποια μονή του Ευξείνου Πόντου.
Λίγο αργότερα, εξελέγη Επίσκοπος Νικομηδείας . Από τη θέση αυτή ο Όσιος Θεοφύλακτος διέπρεψε σε έργα εκκλησιαστικής φιλανθρωπίας και κοινωνικής πρόνοιας. Ανήγειρε ναούς, το μέγα νοσοκομείο των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, γηροκομεία, πτωχοκομεία και δημιούργησε λογία για τις άπορες χήρες και τα ορφανά. Μάλιστα δε ο ίδιος διακονούσε και περιποιόταν τους πάσχοντες αδελφούς του.
Το 813 μ.Χ. στη βασιλεία υπερίσχυσε ο Λέων ο Ε’ ο Αρμένιος, ο οποίος κινήθηκε κατά των αγίων εικόνων. Τότε ο Όσιος Θεοφύλακτος, ανέβηκε στο παλάτι και έλεγξε με αγιογραφικά χωρία τον αυτοκράτορα για τα δυσσεβή διδάγματα και την εικονομαχική του διάθεση.
Επειδή ο αυτοκράτορας έμενε αμετάπειστος, εξαγριώθηκε και τον καταδίκασε σε εξορία, στο Στρόβιλο, όπου επί τριάντα έτη παρέμεινε με καρτερία και εκεί κοιμήθηκε με ειρήνη το έτος 840 μ.Χ.